دوراهی سرنوشت‌ساز برای صنعت پتروشیمی ایران: تمرکز بر واحدهای کوچک یا پتروپالایشگاه‌ها؟

به گزارش «انرژی پرس»، بی‌گمان صنعت پتروشیمی ایران در دوراهی راهبردیِ تعیین مسیر آینده خود قرار دارد: آیا باید بر توسعه مگاپلنت‌های غول‌آسا با ظرفیت‌های میلیون‌تنی و هدفگیری بازارهای جهانی متمرکز شد، یا آنکه اولویت را به توسعه خوشه‌های کوچک و متوسط پتروشیمی با قابلیت انعطاف بیشتر و تمرکز بر نیازهای داخلی و بازارهای منطقه‌ای داد؟ این پرسش، تنها بحثی فنی یا اقتصادی نیست، بلکه تعیین‌کننده مسیر توسعه صنعتی، امنیت انرژی و جایگاه ایران در زنجیره ارزش جهانی است.

از یکسو، پتروشیمی‌های کوچک و متوسط با مزایایی چون سرمایه اولیه کمتر، ایجاد اشتغال در مناطق محروم، تأمین محصولات تخصصی با حجم پایین و کاهش وابستگی در کالاهای استراتژیک، الگویی پایدار و بومی به نظر می‌رسند. اما از سوی دیگر، جهان با شتاب به سمت مگاپلنت‌های مبتنی بر فناوری‌های نوین مانند تبدیل مستقیم نفت خام به مواد شیمیایی (COTC) پیش می‌رود؛ واحدهایی که با بهره‌گیری از صرفه‌های مقیاس کلان و خوراک ارزان، رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی را تعریف می‌کنند.

محسن انصاری درباره این موضوع، تأکید می‌کند که مقایسه میان پتروشیمی‌های کوچک و متوسط با مگاپلنت‌ها، یک بحث تک‌بعدی نیست و باید با نگاهی چندجانبه به آن پرداخت. به گفته او، مینی‌پتروشیمی‌ها مزایای خاصی دارند: «از جمله نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه کمتر، ایجاد اشتغال در مناطق مختلف کشور، و همچنین تأمین برخی محصولات با مصرف محدود اما ضروری که ممکن است تأمین آن‌ها از طریق مگاپلنت‌ها مقرون‌به‌صرفه نباشد.» او به نمونه‌های موفق داخلی مانند پتروشیمی قائد بصیر اشاره می‌کند که توانسته در مقیاسی محدود، اما کارآمد، محصولاتی چون ABS و SAN را تولید کند.

با این حال، انصاری به یک روند مهم جهانی هم اشاره دارد: حرکت صنعت پتروشیمی جهان به سمت فناوری‌های نوینی مانند COTC (تبدیل مستقیم نفت خام به مواد شیمیایی). به گفته او، پروژه‌هایی در عربستان با همکاری شرکت «سابک و لوموس» و در کره‌جنوبی در حال اجرا هستند که با استفاده از خوراک نفت خام و ظرفیت‌های چندمیلیون‌تنی، بازارهای جهانی را هدف گرفته‌اند. «این واحدها علاوه‌بر استفاده از خوراک در دسترس و ارزان، به دلیل تولید محصولات در مقیاس بالا، توان رقابت در بازارهای بین‌المللی را دارند و ممکن است جایگاه ایران را در برخی زنجیره‌ها تهدید کنند.»

او هشدار می‌دهد: «اگر ایران به این روند بی‌توجه باشد، ممکن است در آینده بازار صادراتی محصولات مهمی مانند پارازایلن را از دست بدهد.»

با این وجود، انصاری بر ضرورت وجود هر دو نوع پروژه تأکید دارد: «برای برخی محصولات خاص، مانند آکریلونیتریل که امروز وارد می‌کنیم، احداث واحدهای متوسط می‌تواند نیاز داخلی را پوشش دهد. اما برای حضور مؤثر در بازارهای جهانی و توسعه زنجیره‌های ارزش کلیدی مانند پروپیلن، همچنان به مگاپلنت‌هایی مثل جم و مارون نیاز داریم.»

به‌نظر می‌رسد در صنعت پتروشیمی کشور ما هم نیاز به واحدهای کوچک‌تر دیده می‌شود و هم مگاپلنت‌هایی که با تبدیل مستقیم نفت خام به مواد شیمیایی، ارزش افزوده و سود بیشتری را نسیب این صنعت می‌کند. سرمایه‌گذاری‌ها باید با توجه به تقاضای داخلی، ظرفیت‌های صادراتی و روندهای جهانی فناوری هدایت شوند. همچنین، تقویت زیرساخت‌های تحقیق و توسعه، جذب فناوری‌های نوین و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی پیشرو می‌تواند ایران را در مسیر تبدیل شدن به یک بازیگر کلیدی در صنعت پتروشیمی جهانی قرار دهد. در نهایت، این دوراهی سرنوشت‌ساز فرصتی استثنایی برای ایران است تا با انتخابی هوشمندانه و متعادل، نه‌تنها چالش‌های کنونی را به فرصت تبدیل کند، بلکه پایه‌های یک صنعت پتروشیمی پویا، رقابتی و پایدار را برای دهه‌های آینده بنا نهد.