حلقه‌های مفقود در زنجیره تولید؛ چرا پتروشیمی‌ها پلی‌یورتان تولید نمی‌کنند؟

به گزارش «انرژی پرس»، با وجود ظرفیت بالای ایران در تولید پروپان و توسعه زنجیره پروپیلن، یکی از حلقه‌های کلیدی این مسیر—پلی‌یورتان—همچنان جای خالی بزرگی در صنعت پتروشیمی کشور دارد. این ماده پرکاربرد که در صنایع متنوعی از خودروسازی و لوازم خانگی گرفته تا ساخت‌وساز و عایق‌کاری نقش حیاتی ایفا می‌کند، در ایران نه‌تنها به‌طور صنعتی و گسترده تولید نمی‌شود، بلکه وابستگی کامل به واردات مواد اولیه آن، شکاف عمیقی را در زنجیره ارزش ایجاد کرده است. بررسی دلایل این غفلت، از چالش‌های فنی و زیرساختی گرفته تا موانع اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی، نشان می‌دهد که پلی‌یورتان می‌تواند یکی از فرصت‌های راهبردی توسعه پتروشیمی باشد، فرصتی که تاکنون مغفول مانده است.

محسن انصاری، کارشناس پتروشیمی، در گفت‌وگوی اختصاصی با این رسانه، با اشاره به زنجیره پروپان و غیبت توسعه در بخش پلی‌یورتان (PUR) گفت: طی سال‌های گذشته بارها از سوی کارشناسان تأکید شده که زنجیره پروپیلن در ایران ناقص است و بسیاری از محصولات مهم در این مسیر، یا تولید نمی‌شوند یا در مقیاسی کمتر از نیاز داخلی هستند. این در حالی است که کشور سالانه به ۵ تا ۶ میلیون تن پلی‌پروپیلن نیاز دارد، اما تولید فعلی به این عدد نزدیک هم نیست.

چرا پلی‌یورتان مغفول مانده؟

به گفته انصاری، در مسیر توسعه زنجیره پروپیلن، ایران عمدتاً بر محصولات اولیه‌ای مثل پلی‌پروپیلن تمرکز کرده، اما خبری از توسعه سایر مشتقات پرکاربرد این زنجیره—مانند آکریلونیتریل، اپی‌کلوروهیدرین و به‌ویژه پلی‌یورتان—نبوده است. علت اصلی نیز همانند بسیاری از پروژه‌های دیگر، به صرفه‌نبودن اقتصادی و نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین بازمی‌گردد. اما در مورد پلی‌یورتان، موضوع به‌مراتب پیچیده‌تر است و به عوامل فنی و زیرساختی هم مربوط می‌شود.

نبود مواد اولیه و ضعف در زنجیره آروماتیک‌ها

پلی‌یورتان از دو ماده اولیه اصلی تشکیل می‌شود: ایزوسیانات‌ها و پلی‌اول‌ها. انصاری توضیح می‌دهد که در حال حاضر تنها واحد تولید ایزوسیانات در کشور پتروشیمی کارون است که به دلیل کمبود خوراک آروماتیکی با ظرفیت محدودی فعالیت می‌کند. دلیل این کمبود نیز نبود زیرساخت کافی در زنجیره تولید آروماتیک‌هاست؛ چراکه صنعت پتروشیمی ایران تمرکز خود را بیشتر بر زنجیره‌های الفینی گذاشته و توسعه زنجیره آروماتیکی را به حاشیه رانده است.

از سوی دیگر، پلی‌اول‌ها نیز از مشتقات پروپیلن هستند و تولید آن‌ها نیازمند لایسنس، دانش فنی، تجهیزات خاص و سرمایه‌گذاری بالا است. به گفته انصاری، در حال حاضر هیچ واحد تولیدکننده پلی‌اول در کشور وجود ندارد و بسیاری از کارخانه‌های پایین‌دستی مجبورند مواد اولیه مورد نیاز خود را وارد کنند.

تحریم‌ها و عدم دانش فنی، مانع راه‌اندازی واحدهای جدید

تحریم‌های بین‌المللی نیز در این مسیر نقش مهمی ایفا کرده‌اند. عدم دسترسی به فناوری و لایسنس‌های معتبر برای تولید پلی‌اول، اجرای این پروژه‌ها را با موانع جدی مواجه کرده است. به‌ویژه آنکه سرمایه‌گذاری در این حوزه با ریسک بالایی همراه است و بازگشت سرمایه نیز به سرعت پروژه‌هایی مثل پلی‌پروپیلن نیست.

آینده چه خواهد شد؟

انصاری می‌گوید اخیراً صحبت‌هایی در مورد سرمایه‌گذاری و توسعه زنجیره پلی‌یورتان مطرح شده و امید است که با احداث واحدهای تکمیلی، نیاز داخل در این حوزه تا حدی تأمین شود. با این حال، تحقق این هدف مستلزم برنامه‌ریزی دقیق، تأمین مالی، رفع موانع تکنولوژیک و توسعه زنجیره‌های بالادستی است.

زنجیره پروپان در ایران، اگرچه در بخش‌هایی مانند پلی‌پروپیلن رشد نسبی داشته، اما غیبت پلی‌یورتان همچنان به‌عنوان حلقه‌ای مفقود، مزیت‌های اقتصادی و صنعتی کشور را محدود کرده است. جبران این خلأ نه با طرح‌های مقطعی، بلکه با رویکردی جامع و پیوسته ممکن است؛ رویکردی که از توسعه هم‌زمان زنجیره‌های الفینی و آروماتیکی، تأمین پایدار خوراک، جذب سرمایه‌گذاری و دسترسی به دانش فنی آغاز می‌شود. اگر این مسیر با جدیت طی شود، پلی‌یورتان می‌تواند از یک محصول وارداتی و پرهزینه، به یک نقطه قوت در سبد محصولات پتروشیمی ایران تبدیل شود.