جولان گاز آذری‌ها در بالکان

به گزارش اختصاصی انرژی پرس؛ اخیرا بلغارستان تصمیم به توقف واردات نفت از روسیه گرفته است، البته این امر محدود به نفت نبوده و این کشور به دنبال کاهش وابستگی خود به گاز روسیه نیز است. از همین روی، یونان و بلغارستان توافقنامه‌ای در مورد ساخت پایانه LNG در شمال شرقی یونان منعقد کردند. این پروژه که از حمایت قوی ایالات متحده برخوردار ست، با هدف ارتقای تنوع منابع انرژی در جنوب شرقی اروپا بوده که عمدتاً به گاز طبیعی روسیه وابسته است.

مراسم امضای این توافق در سال ۲۰۲۰ با حضور نخست وزیر یونان، کیریاکوس میتسوتاکیس، همتای بلغارستانی وی بویکو بوریسوف و جفری پیات سفیر آمریکا در یونان برگزار شد که کشورش در این پروژه مشارکت دارد و از انجام هیچ اقدام برای هدف قرار دادن گاز روسیه دریغ نمی‌کند. بر اساس این قرارداد، شرکت دولتی بلغار ترانس گاز ۲۰ درصد از سهام شرکت یونانی گازترید را به دست خواهد آورد.

اما تلاش بلغارستان تنها به این قرارداد محدود نمی شود و این کشور به دنبال واردات گاز از جمهوری آذربایجان بوده که همواره به دنبال متنوع سازی بازارهای وارداتی خود است. براساس گزارش وبسایت آذری «کالیبر»، در سال‌های اخیر آذربایجان با تکیه بر پروژه کریدور گاز جنوبی (SGC) و استراتژی جدید برای صادرات برق «سبز» تولید شده در آذربایجان به منطقه بالکان و کشورهای همسایه، پیوسته روابط تجاری خود را با کشورهای جنوب اروپا گسترش داده است.

در این چارچوب، همکاری آذربایجان و بلغارستان در بخش گاز به ویژه قابل توجه است که به طور مداوم با گزینه‌های جدید تکمیل می‌شود. بطوریکه، شرکت دولتی نفت آذربایجان (SOCAR) اولین صادرات گاز طبیعی خود را به طور مستقیم به بزرگترین شرکت‌های صنعتی بلغارستان، بر اساس توافقنامه اخیراً آغاز کرد.

اولویت همکاری اقتصادی با کشورهای اروپای جنوبی برای آذربایجان کاملا مشهود است. منطقه بالکان اساس یک استراتژی صادرات بلندمدت در پروژه کریدور گاز جنوبی را تشکیل می‌دهد و توافقات قابل توجهی در سال‌های اخیر در بخش گاز حاصل شده است. قراردادهای همکاری بلندمدت بین سوکار و اپراتورهای انتقال گاز بلغارستان، رومانی، مجارستان و اسلواکی در همین راستاست.

در سپتامبر ۲۰۱۳، هلدینگ بلغار گاز EAD قراردادی ۲۵ ساله با کنسرسیوم شاه دنیز برای خرید سالانه یک میلیارد متر مکعب گاز طبیعی امضا کرد. سپس در چارچوب تفاهم‌نامه‌ای بین شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان (SOCAR) و شرکت انتقال گاز بولغارترانس گاز، همکاری برای ایجاد مسیرهای بیشتر برای انتقال گاز از طریق بلغارستان به سایر بازارهای جنوب شرقی اروپا مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

این قراردادها در دسامبر ۲۰۲۰ محقق شد که اولین صادرات گاز آذربایجان از طریق کریدور گاز جنوبی (SGC) به ایتالیا و یونان آغاز شد و بلغارستان دریافت کننده بعدی آن بود. از ژانویه سال ۲۰۲۱، بلغارستان از طریق نقطه ورودی «کولاتا-سیدیروکاسترو» از طریق خط لوله یونان-بلغارستان با ظرفیت ۱۰ میلیون متر مکعب گاز در روز، بیش از ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز دریافت کرد. از اکتبر ۲۰۲۲، خط اتصال یونان-بلغارستان (IGB) عملیاتی شد و تحویل گاز آذربایجان را نه تنها به بازار بلغارستان بلکه در سراسر منطقه وسیع‌تر جنوب اروپای جنوبی امکان‌پذیر کرد.

در نتیجه، مجموع تحویل گاز به بازار بلغارستان در سال ۲۰۲۲ به ۶۰۰ میلیون متر مکعب افزایش یافت و در سال ۲۰۲۳ حتی حجم گاز به ۱.۲۵ میلیارد متر مکعب نیز رسید. پس از نشست ماه می سال جاری بین الهام علی اف و رومن رادف روسای جمهور دو کشور در باکو، پیش‌بینی صادرات گاز به بازار بلغارستان در سال جاری به ۱.۵ میلیارد متر مکعب خواهد رسید. بر این اساس، آذربایجان تا پایان سال ۲۰۲۴، ۵۵ درصد از گاز طبیعی مورد نیاز بلغارستان را تامین خواهد کرد.

همچنین، همکاری در حال پیشرفت انرژی آذربایجان و بلغارستان، مسیرها و قالب‌های جدیدی را در بر می‌گیرد. به ویژه، صوفیه از اجرای پروژه انرژی دریای سیاه حمایت می‌کند که این امر، مستلزم نصب کابل برق ۱۰۰۰ مگاواتی به طول ۱۱۹۵ کیلومتر از کف دریای سیاه است. بلغارستان قصد دارد با مشارکت باکو، تفلیس، بخارست و بوداپست در ترانزیت برق «سبز» به اروپا مشارکت کند.

علاوه بر این، از آوریل ۲۰۲۳ دفتر نمایندگی SOCAR در صوفیه افتتاح شده که نه تنها بر پروژه‌های داخل بلغارستان، بلکه کل منطقه بالکان را نیز پوشش می‌دهد. در آوریل سال گذشته، بلغارستان یادداشت تفاهمی را برای تسهیل همکاری بین سوکار و شرکای آن، اپراتورهای سیستم انتقال گاز بلغارستان، ترانس گاز رومانیایی، FGSZ مجارستان و یوستریم اسلواکی امضاء کرد.

مشارکت راهبردی آذربایجان و بلغارستان در سایر ابتکارات انرژی نیز مشهود است. به عنوان مثال، SOCAR قصد دارد در فرآیند گازی سازی شهرهای کوچک بلغارستان و همچنین تامین سوخت برای بخش صنعتی این کشور بالکانی مشرکت کند. این ابتکارات در یادداشت تفاهم امضا شده در ۸ می ۲۰۲۴ بین سوکار و بزرگترین هلدینگ صنعتی بلغارستان، Assarel Group  و شرکت سوخت M-Gaz منعکس شده است. بطوریکه، در نتیجه همکاری موفقیت‌آمیز سوکار و شرکت‌های بلغاری Assarel-Medet و M-Gaz، تحویل گاز طبیعی به شرکت‌های صنعتی بلغارستان از ۲۱ ژوئن آغاز شد. این گام مهمی در جهت ارتقای امنیت انرژی این کشور اروپایی است.

اخیرا نیز لوله گاز نیس – دیمیتروفگراد  بین بلغارستان  و صربستان به طول ۱۷۰ کیلومتر، به بهره برداری رسید. این اتصال جدید در سال ۲۰۲۴، عرضه گاز آذربایجان به صربستان را آغاز و همچنین برنامه ریزی شده است تا عرضه گاز از طریق سیستم کریدور گاز جنوبی (SGC) به سایر کشورهای جنوب اروپا گسترش یابد.

اتصال سیستم‌های انتقال گاز بلغارستان و صربستان، صرب‌ها را به ششمین خریدار اروپایی گاز آذربایجان تبدیل کرد. این امر برای باکو بسیار مهم است، زیرا آن اجازه می‌دهد به ۶-۷ پایانه LNG، از جمله ترمینال الکساندروپلیس در یونان دسترسی داشته باشد.

در همین راستا، رئیس جمهور آذربایجان اعلام کرد که آذربایجان درخواست اتحادیه اروپا برای افزایش عرضه گاز به قاره اروپا را در رابطه با تحریم‌های ضد روسیه ارزیابی کرده است. برای سال ۲۰۲۳ کل صادرات گاز آذربایجان در سطح ۲۴.۵ میلیارد متر مکعب برنامه ریزی شده بود که بیش از نیمی از آن به اروپا هدایت خواهد شد.

ایران و فرصت از دست رفته

ایران به عنوان دومین کشور دارنده منابع گازی همواره به دنبال صادرات گاز خود به اروپای شرقی و بالکان بوده که این امر از طریق گرجستان و دریای سیاه و یا از طریق ترکیه امکانپذیر است. مسیر دریای سیاه به دلیل هزینه بالای خط لوله در زیر دریا شاید دور از انتظار باشد، اما مسیر ترکیه این امکان را دارد که گاز ایران را به منطقه راهبردی بالکان برساند. تهران همواره به دنبال افزایش نفوذ خود در این منطقه بوده که بدون تردید صادرات گاز می‌تواند تاثیر بسزایی در این امر داشته باشد. اما شرایط تولید و مصرف و همچنین خلاء سرمایه گذاری و دیپلماسی انرژی باعث عدم تحقق آن شده است.

روند حرکتی رقبای منطقه ای ایران در حوزه انرژی مانند قطر و آذربایجان میتواند تلنگری برای مسئولان باشد تا هرچه زودتر به دنبال ترمیم سیاست گذاری در حوزه انرژی باشند. برای نمونه در سال‌های اخیر مقامات بارها از نیاز به سرمایه گذاری سطح بالا برای توسعه میادین گاز صحبت کرده‌اند و حتی در مناظره‌های ریاست جمهوری به آن اشاره شده است، اما متاسفانه تحریم و ترس شرکت‌های خارج مانمع جدی در ورود به این بخش شده است.

در نتیجه، کمبود گاز و فرهنگ نادرست مصرف باعث شده تا ایران به اندازه کافی نتواند از این ابزار برای نفغوذ در سیاست خارجی و مناطق راهبردی مانند بالکان بهر بگیرد. در مقابل، جمهوری آذربایجان با صادر ات خود به بلغارستان و صربستان و احتمالا تعمیم آن به سایر کشورهای شرق و مرکز اروپا تا حدودی توانسته استفاده لازم را ببرد. برای نمونه، این کشور در موضوع قره باغ توانست از کارت گاز استفاده و موضع اروپا را به انفعال و حتی به نفع خود سوق دهد.