برنامه قزاقستان برای صادرات نفت خزر از طریق احیای خط لوله باکو-سوسپا

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، خبرگزاری روسی اینترفکس به نقل از وزارت انرژی قزاقستان، گزارش کرد که این تولیدکننده عضو اوپک پلاس، در حال بررسی ساخت یک خط لوله نفتی دیگر از آتیراو به کوریک، در میان مدت است. طبق گزارش اینترفاکس، وزارت انرژی قزاقستان افزود: امکان احداث خط لوله نفت از کف دریای خزر هم بررسی خواهد شد. وزارت انرژی قزاقستان اعلام کرد: قزاقستان همچنین می‌تواند ارسال محموله‌های نفتی از دریای خزر را برای مطابقت با ظرفیت بندر آکتائو، افزایش دهد.

بخش عمده صادرات نفت خام قزاقستان در حال حاضر توسط شبکه کنسرسیوم خط لوله خزر (CPC) انجام می‌شود. خط لوله CPC از سواحل خزر در شمال غربی قزاقستان تا بندر نووروسیسک در سواحل دریای سیاه روسیه امتداد دارد و ۸۰ درصد از صادرات نفت خام قزاقستان را منتقل می‌کند. قزاقستان از ابتدای سال میلادی جاری تاکنون، بالاتر از سهمیه تولید نفت خود تحت توافق اوپک پلاس، نفت تولید کرده است. این کشور بارها گفته که متعهد به رعایت و جبران مازاد تولید قبلی است.

همچنین،براساس اعلام یرلان اکبروف، رئیس کمیته زمین شناسی وزارت صنعت و ساخت و ساز جمهوری قزاقستان، در حال حاضر تخمین زده می شود که قزاقستان حدود ۴ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تن ذخایر نفتی داشته باشد. این مقدار، حدود ۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تن متعلق به رده C۱ است که آماده فرآوری است و در حال حاضر توسط تولیدکنندگان نفت استفاده می‌شود. همچنین میادینی هستند که کار اکتشاف در آنها ادامه دارد و حجم آن هنوز مشخص نشده است.

به گفته رئیس کمیته زمین شناسی وزارت صنعت، پروژه اوراسیا برای تولید نفت داخلی از سال ۲۰۲۲ آغاز شده است که این پروژه شامل مطالعه لایه رسوبی تحتانی حوضه دریای خزر است. بودجه دولتی برای این کار اختصاص داده شده و تحقیقات گسترده ای در حال انجام است. ضخامت رسوبات کف دریای خزر تا ۲۵ کیلومتر می رسد و برآوردهای علمی حاکی از آن است که ذخایر موجود در آن به حدود ۱ تریلیون تن می رسد.

اهداف قزاق‌ها از تنوع مسیرهای صادراتی

در ۱۱ مارس، شرکت KazMunayGas قزاقستان (KMG) و شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان (SOCAR) توافقنامه افزایش تدریجی حجم ترانزیت نفت قزاقستان از خاک جمهوری آذربایجان و یادداشت همکاری استراتژیک در خرید و فروش نفت قزاقستان را امضا کردند. موافقتنامه افزایش تدریجی حجم ترانزیت نفت قزاقستان از آذربایجان راه را برای افزایش حجم محموله‌های نفت قزاقستان در مسیر آکتائو-باکو-تفلیس-جیهان به ۲.۲ میلیون تن در سال هموار می‌کند.

از سال ۲۰۲۲، قزاقستان و آذربایجان برای انتقال نفت قزاقستان به اروپا از طریق آذربایجان مذاکره کردند، زیرا مسیر سنتی از روسیه به دلایل سیاسی و اختلافات دو جانبه با مشکل مواجه شد. پس از اینکه روسیه عمداً انتقال نفت قزاقستان را متوقف کرد، آستانه یک مسیر جایگزین از طریق خط لوله باکو-تفلیس-جیهان (BTC) را یافت که از دریای خزر، آذربایجان، گرجستان و ترکیه عبور می‌کند.

به این ترتیب، در اوایل سال ۲۰۲۴، صادرات نفت از قزاقستان و ترکمنستان به بازارهای اروپایی از طریق خاک آذربایجان افزایش یافت و ۱۷.۳ درصد از کل حجم حمل و نقل نفت در ژانویه از طریق خط لوله BTC را به خود اختصاص داد. این خط لوله بیش از ۲.۴ میلیون تن نفت خام را در ژانویه منتقل کرد. در این مدت، نفت آذربایجان ۸۲.۷ درصد یا ۲۰۵۵.۳ هزار تن از کل حجم حمل شده از طریق خط لوله BTC را به خود اختصاص داده است.

اگرچه صادرات نفت قزاقستان از طریق خط لوله BTC میتواند صورت بگیرد، اما برنامه‌های آستانه برای افزایش تدریجی حجم نفت غیرواقعی به نظر می‌رسید. با توجه به اینکه خط لوله BTC با ظرفیت کامل فعال بوده و انتقال مقادیر زیادی نفت قزاقستان از طریق BTC تقریبا غیرممکن بود. بنابراین، آستانه و باکو وارد دور جدیدی از رایزنی‌ها برای یافتن راه‌های دیگر در راستای انتقال نفت قزاقستان از طریق آذربایجان شدند. در همین راستا، قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان، در ۱۳ مارس ۲۰۲۴ به باکو سفر کرد تا روابط خود را با آذربایجان در زمینه‌های اقتصادی، انرژی و امنیتی تعمیق بخشد.

احیای خط لوله باکو – سوپسا

در طی نشست رهبران دو کشور در باکو و تصمیم برای امضای چندین سند در مورد مشارکت استراتژیک، شرکت نفت قزاقستان به آذربایجان پیشنهاد کرد که از خط لوله نفت باکو – سوپسا برای انتقال نفت اضافی قزاقستان از طریق گرجستان استفاده کند. زیرا خط لوله باکو- سوپسا سالانه مقدار بسیار کمتری نفت را انتقال می‌دهد و برای انتقال نفت اضافی قزاقستان مناسب است. در نتیجه، دولت گرجستان موافقت کرد که از خط لوله باکو- سوپسا برای انتقال نفت قزاقستان استفاده کند.

وزارت انرژی آذربایجان همچنین تایید کرد که از سرگیری صادرات نفت در مسیر باکو – سوپسا ممکن است در سال جاری آغاز شود. این خط لوله نفت می‌تواند تا ۵ میلیون تن سوخت در سال را ترانزیت کند. تحولات ژئوپلیتیکی اخیر در دریای سیاه باعث شده که شرکت‌های غربی از سال ۲۰۲۲ نفت را از این خط لوله به خط لوله بسیار بزرگتر باکو-تفلیس-جیهان تغییر دهند.

از سال ۱۹۹۹، آذربایجان از خط لوله نفت باکو- سوپسا برای انتقال سوخت از میدان «چیراغ» استفاده کرده است. اما در بهار ۲۰۲۲ تصمیم گرفته شد تا عرضه سوخت از این مسیر به دلیل مشکلات حمل و نقل متوقف شود. تمام نفت آذربایجان اکنون از طریق خط لوله BTC صادر می‌شود. علاقه قزاقستان به انتقال حجم بیشتری از نفت از طریق مسیر خزر ناشی از مشارکت نزدیک انرژی با آلمان است که خریدار اصلی نفت قزاقستان است.

در ۶ فوریه، شرکت دولتی نفت و گاز قزاقستان KazMunayGas و شرکت آلمانی Rosneft Deutschland قرارداد صادرات نفت ۲۰۲۳ خود را تنها شش ماه با حجم ماهیانه ۱۰۰۰۰۰ تن تمدید کردند. با این وجود، قزاقستان همچنان در صادرات نفت خود به اروپا به روسیه وابسته است زیرا از خط لوله دروژبا که توسط شرکت روسی ترانس نفت اداره می‌شود، برای ارسال نفت خود از طریق روسیه و بلاروس به آداموا-زاستاوا در لهستان، یک نقطه واسطه که صادرات نفت از آنجا انجام می‌شود، استفاده می کند تا به پالایشگاه «شودت» ارسال شود.

چنین چشم‌اندازهایی علاقه قزاقستان به تقویت مشارکت خود با آذربایجان و دستیابی مستقیم به دریای سیاه برای صادرات بیشتر نفت قزاقستان در مسیر اروپا را توضیح می‌دهد. بنابراین، طرح جایگزین آستانه برای استفاده همزمان از خط لوله نفت باکو – سوپسا با منافع آستانه، باکو و تفلیس همخوانی دارد.

همچنین، رویکرد جدید آستانه به تنوع انرژی، این کشور را قادر می سازد تا وابستگی خود به روسیه را به عنوان یک مسیر ترانزیتی کاهش دهد و با تامین نفت بیشتر، مشارکت انرژی خود با اروپا را تعمیق بخشد.

افزایش ناوگان نفتکش در خزر

قزاقستان برای صادرات نفت به جای انتقال از طریق کنسرسیوم خط لوله دریای خزر (CBC) که نفت این کشور آسیایی را از طریق خاک روسیه منتقل می‌کند، به دنبال راه حل‌های جایگزین برای افزایش میزان صادرات خود به بازارهای جهانی است. در همین راستا، شرکت دولتی نفت و گاز KazMunayGas اعلام کرد که قصد دارد تعداد ناوگان نفتکش‌های خود را افزایش دهد. این شرکت قصد دارد ناوگان نفتکش‌های افرامکس خود را از دو کشتی در حال حاضر به ۱۲ کشتی در چند سال آینده افزایش دهد.

شرکت قزاقستانی دارای ناوگانی متشکل از ۷ نفتکش است، شامل دو کشتی افرامکس با ظرفیت ۱۱۵۰۰۰ تن، سه کشتی کوچکتر با ظرفیت ۱۲۰۰۰ تن و دو کشتی با ظرفیت ۸۰۰۰ تن که همه برای حمل و نقل بخشی از صادرات نفت قزاقستان استفاده می‌شود. اما افزایش تعداد ناوگان نفتکش افرامکس به ۱۲ نفتکش به این شرکت امکان می‌دهد نیمی از نفت تولید شده از میدان تنگیز واقع در امتداد سواحل شمال شرقی دریای خزز را منتقل کند. مسیر دریای سیاه- مدیترانه مناسب ترین کریدور برای حمل و نقل محموله‌های نفت خام قزاقستان است و این محموله ها روی تانکر افرامکس یا سوئزمکس حمل می‌شوند.

به نظر می‌رسد قزاقستان به جای خط لوله اصلی صادراتی که از روسیه می گذرد، به دنبال مسیرهای جایگزین برای افزایش نرخ صادرات نفت خود است. زیرا درپی اجتناب از تهدیدات جنگ روسیه و اوکراین و تحریم‌های اعمال شده علیه مسکو است. در اکتبر ۲۰۲۳، مقامات آمریکایی نسبت به احتمال آسیب رساندن به صادرات نفت قزاقستان به دلیل جنگ در دریای سیاه، که دارای مین های شناور و حمله به تاسیسات دریایی روسیه بوده، ابراز نگرانی کردند. به خصوص که این صادرات ۱ درصد از کل عرضه جهانی را تشکیل می دهد. از همین روی، قزاق‌ها مجبور شدند به دنبال راه حل‌های جایگزین باشند که یکی آن صادرات نفت از طریق کشتی‌ها بود.

در سال ۲۰۲۲، قزاقستان ۸۴.۲ میلیون تن (۱.۵ میلیارد بشکه) نفت خام تولید و ۶۴.۳ میلیون تن (۱.۱۴ میلیارد بشکه) از آن را صادر کرد. در این میان، ۵۲ میلیون تن از طریق کنسرسیوم خط لوله خزر و ۸.۴ میلیون تن از طریق خط لوله آتیراو-سامارا منتقل شد. علاوه بر این، مقادیر کمتری از طریق سیستم خط لوله بین قزاقستان و چین، مسیرهای دریایی از طریق دریای خزر و مسیر راه آهن به ازبکستان صادر شده است .

قزاقستان یکی از بزرگترین کشورهای محصور در خشکی در جهان است که با وجود مساحت ۲.۷ میلیون کیلومتر مربع، این کشور ناگزیر به استفاده از دریای سیاه در روسیه برای عبور صادرات نفت خود به بازارهای اروپا و جهان  است.  کنسرسیوم خط لوله دریای خزر حدود ۸۰ درصد از صادرات نفت قزاقستان را در سال ۲۰۲۲ حمل کرده است.