بحران گازی در کمین اتحادیه اروپا

به گزارش انرژی پرس؛ خاورمیانه بخش بزرگی از صادرات جهانی نفت و گاز را به خود اختصاص داده است و تنش اخیر بین ایران و اسرائیل و احتمال گسترش آن به تاسیسات انرژی منطقه، تقریبا همه بازیگران انرژی را نگران کرده است. در روزهای اخیر، بیشتر تمرکز کارشناسان بر پیامدهای این تحولات نفت بوده، در حالیکه در آستانه زمستان بازار گاز نیز می‌تواند تحت تاثیر تنش‌ها باشد بویژه که اروپا با کاهش منابع وارداتی مواجه است.

برای نمونه در زمستان سال گذشته و آغاز جنگ غزه، بازار گاز با حساسیت بیشتری واکنش نشان داد. در حالی که یک مگاوات ساعت در بازار TTF اروپا در ۵ اکتبر ۲۰۲۳ تقریبا ۳۶ یورو قیمت داشت، یک هفته بعد به ۵۴ یورو رسید. البته، گاز اسرائیل عمدتاً به مصر صادر می‌شود و حدود پنج درصد از گاز مایع مورد نیاز اروپا را در سال گذشته تامین می‌کرد.

نقش قطر

برخلاف بازار نفت، بازار گاز طبیعی مایع (LNG) بسیار فشرده است. نگرانی بازار این است که درگیری در خاورمیانه گسترش یابد و مشابه بحران نفتی ۵۰ سال پیش روی دهد زیرا این تنها نفت نیست که در خلیج فارس صادر می‌شود، بلکه قطر بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی مایع جهان نیز در این منطقه قرار دارد.

قطر با کنار زدن امریکا، در صدر لیست بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع در ماه ژوئیه قرار گرفت. این کشور در این ماه با افزایش ۱۱ درصدی نسبت به ماه قبل، ۷.۱۴ میلیون تن گاز طبیعی مایع صادر کرد. امریکا نیز با صادرات حدود ۶.۷۶ میلیون تن و کاهش ۴ درصدی در رتبه دوم بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع قرار گرفت. ایالات متحده امریکا از ژانویه تا ژوئیه سال جاری در حجم صادرات گاز مایع در رتبه نخست قرار دارد و ۴۹.۶۱ میلیون تن گاز طبیعی مایع صادر کرده بود. قطر اما در این بازه زمانی با صادرات ۴۶.۹ میلیون تن در رتبه سوم بیشترین میزان صادرات قرار گرفت. دوحه حدود ۷۷ درصد از صادرات گاز کشورهای عربی را به خود اختصاص داده و بزرگترین صادرکننده گاز در میان کشورهای عربی است.

از همین روی، برخی از کارشناسان باور دارند که در صورت درگیری بزرگ در غرب آسیا و تنگه هرمز که تقریبا همه صادرات گاز قطر از طریق آن انجام می‌شود، افزایش قیمت گاز به ۱۰۰ یورو در هر مگاوات ساعت نیز امکان‌پذیر است. هرچند بهای معاملات گاز هلند برای تحویل در ماه آتی که قیمت پایه بازار اروپاست، اخیرا ۲ درصد کاهش یافت و به ۳۹.۷۴ یورو در هر مگاوات ساعت رسید.

احتمال بحران گازی در اروپا

به دلیل تنش‌های اخیر، انتظارات در مورد احتمال وقوع یک بحران جهانی در بازار گاز طبیعی در حال افزایش است و بسیاری از گزارش‌ها نشان می‌دهند که جهان به زودی احتمالا با کمبود شدید عرضه مواجه شود. عوامل متعددی از جمله تغییرات آب و هوایی و تنش‌های ژئوپلیتیکی بر افزایش تقاضا برای محموله‌های LNG تأثیر می‌گذارد. انتظار می‌رود این عوامل منجر به افزایش قابل‌توجه قیمت‌های جهانی، به ویژه با در پیش بودن زمستان سخت در اروپا، همزمان با افزایش تقاضا از سوی چین شود. زیرا چین به دنبال تغییر مصرف به گاز در راستای تلاش‌های خود برای کاهش انتشار کربن است.

این بحران ممکن است در زمان حساسی رخ دهد، زیرا اقتصاد جهانی نتوانسته آنطور که قبلاً انتظار می‌‍رفت بهبود یابد. علاوه بر این، پروژه‌های بزرگی مانند پایانه LNG قطب شمال روسیه در نتیجه تحریم‌های اقتصادی تحت تأثیر قرار گرفته‌اند که چشم‌انداز جهانی را پیچیده‌تر کرده است. مصر که آرزو داشت تامین کننده اصلی گاز اروپا باشد با کاهش سریع تولید داخلی خود مواجه است که نگرانی‌ها در مورد ثبات عرضه در کوتاه مدت را تقویت می‌کند. از همین روی، به نظر می‌رسد که جهان احتمالا در آستانه یک بحران بزرگ انرژی باشد.

در گزارشی که مجله اکونومیست منتشر کرد، اشاره شد که بازار گاز طبیعی مایع که از زمان شروع جنگ در اوکراین به یک عنصر حیاتی برای اروپا و آسیا تبدیل شده است، ممکن است به زودی با اولین آزمایش واقعی خود روبرو شود. با افزایش تقاضا و کند شدن جریان عرضه، یک مبارزه گاز جدید می‌تواند در افق باشد.

در طول بدترین بحران انرژی که قاره اروپا شاهد آن بود، به نظر می‌رسید که سال ۲۰۲۵ سال رستگاری خواهد بود، با بستن خطوط لوله‌ای که بیش از ۴۰ درصد از نیازهای گاز اروپا را تامین می‌کرد، این باور وجود داشت که اگر اروپا بتواند بر دو زمستان متوالی غلبه کند. از بدترین اتفاقات جلوگیری می‌کرد، به ویژه پس از آنکه پروژه‌های بزرگ گاز طبیعی مایع در آمریکا و قطر به بازار سرازیر شدند.

در آستانه سومین زمستان از زمان آغاز جنگ در اوکراین، تاسیسات ذخیره‌سازی گاز با ظرفیت ۹۴ درصد هستند. خرید انبوه گاز طبیعی مایع که در سال گذشته ۶۰ درصد از واردات گاز اتحادیه اروپا را تشکیل می‌داد، به تحقق این هدف کمک کرده است. با این وجود، اروپا با چالش‌های زیادی در رابطه با قیمت گاز در زمستان پیش رو، به ویژه با توجه به تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی، به ویژه جنگ غزه، مواجه است.

قیمت گاز در اروپا احتمالاً در بلندمدت تحت تأثیر دو عامل اصلی قرار می‌گیرد: قرارداد سبز اروپا که هدف آن دستیابی به بی‌طرفی کربن تا سال ۲۰۵۰ است و استفاده روسیه از گاز به عنوان یک سلاح ژئوپلیتیکی. به باور کارشناسان، قیمت گاز به حدود ۱۲ دلار در هر میلیون واحد حرارتی بریتانیا و قیمت برق نزدیک به ۱۰۰ یورو در هر مگاوات ساعت زندگی کنند. باید توجه داشت که قیمت‌ها قبل از بحران انرژی در سطوح بسیار پایین‌تری قرار داشتند و به ۸ دلار در هر میلیون BTU و ۵۰ یورو در هر مگاوات ساعت می‌رسید.

در مورد گاز طبیعی مایع مصر که تنها حدود ۱ درصد از مصرف اتحادیه اروپا را تشکیل می‌دهد، کارشناسان باور دارند که تأثیر آن بر بازار اروپا محدود است، مگر اینکه مشکلات دیگری برای کشورهای عمده صادرکننده گاز مانند قطر رخ دهد. شایان ذکر است که مصر در سال ۲۰۲۲ رونق صادرات گاز طبیعی را به ثبت رساند، چرا که این صادرات نسبت به سال قبل ۱۴۰ درصد افزایش یافت و بر اساس داده‌های وزارت نفت و مواد معدنی مصر، کل صادرات این کشور به ۸ میلیون تن رسید.

همچنان، بحران بزرگ گاز اروپا به تامین گاز روسیه ارتباط نزدیکی دارد. قبل از جنگ در اوکراین و تحریم‌های غرب پس از آن، روسیه منبع اصلی اروپا برای تامین نیازهای گاز خودبود. با وجود تلاش‌ها برای کنار گذاشتن گاز روسیه، اروپا هنوز نتوانسته است استقلال کامل و پایدار از این منابع را به دست آورد و گاز روسیه همچنان بخش بزرگی از عرضه اروپا را تشکیل می‌دهد و گاز خط لوله روسیه حدود ۷ درصد تقاضای اتحادیه اروپا را تامین می‌کند. همچنین، LNG  روسیه ۸ درصد از تقاضا را تشکیل می‌دهد. این بدان معناست که سهم کل گاز روسیه در بازار اروپا هنوز ۱۵ درصد است و کنار گذاشتن کامل آن دشوار است.

اروپا در یافتن جایگزین‌های پایدار برای جبران گاز روسیه با چالش‌های بزرگی مواجه است و به همین دلیل، امکان ممنوعیت کامل برای گاز روسیه وجود ندارد. با وجود فشارهای سیاسی و اقتصادی، روسیه همچنان می‌تواند از گاز به عنوان سلاحی برای فشار بر اتحادیه اروپا استفاده کند.

چشم‌انداز مبهم

جنگ در اوکراین و اختلال در خط لوله گاز روسیه به اروپا، حداقل فرصتی کوتاه مدت برای تامین کنندگان LNG مانند قطر ایجاد کرده است تا شکاف مصرف گاز اروپا را پر کنند. این قاره دارای زیرساخت‌های مستقر برای پایانه‌های دریافت LNG است و برنامه‌ریزی‌های بیشتری پس از جنگ انجام شده است. باید توجه داشت که کاهش احتمالی صادرات گاز قطر میتواند فضا را بشدت برای اروپا محدود کند. به ویژه که صادرات ال ان جی ایالات متحده در کوتاه مدت نمی‌تواند این خلا را پر کند و همچنین، هنوز اوکراین نسبت به تمدید قرارداد گازی با روسیه برای صادرات به اروپا تردید دارد.

طرح REPowerEU دلالت بر این دارد که ممکن است فضای کمی برای افزایش واردات LNG در بلندمدت (فراتر از سال ۲۰۳۰) وجود داشته باشد یا اصلاً وجود نداشته باشد. با این حال، اهداف در آن طرح نسبتاً روپاپردازنه به نظر می‌رسند. به عنوان مثال، برای دستیابی به آن‌ها، استفاده از انرژی بادی و خورشیدی تا سال ۲۰۳۰ باید چهار برابر نرخ رشد باد و شش برابر نرخ خورشیدی باشد.