ایران گزینه امن صادرات گاز ترکمن‌ها

به گزارش اختصاصی انرژی پرس؛ ترکمنستان با داشتن یازدهمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی در جهان، یکی از بازیگران کلیدی در بازار انرژی است. با این حال، این ثروت نه تنها منبع رونق، بلکه به چالشی برای این کشور تبدیل شده است، زیرا توسعه صنعت گاز با مجموعه‌ای از موانع اقتصادی، ژئوپلیتیکی و زیرساختی روبرو بوده است. استراتژی انرژی ترکمنستان که در دوره نخست رئیس جمهور صفرمرات نیازوف راه اندازی شد، مبتنی بر تنوع بخشیدن به مسیرهای صادراتی است. اما همواره این پرسش مطرح می‌شود که آیا این کشور می‌تواند از پتانسیل خود در سطح جهانی استفاده کند؟

زیرساخت‌های فعلی و مسیرهای اصلی

مبنای صادرات گاز طبیعی خطوط لوله اصلی گاز است که عبارتند از: ۱-. «ترکمنستان–چین»: خط لوله فراملی به طول بیش از ۹۰۰۰ کیلومتر شامل سه خط عملیاتی (A، B، C) با ظرفیت کل ۵۵ میلیارد متر مکعب است که خط چهارم برنامه‌ریزی شده D)) آن حجم عرضه را به ۶۵ میلیارد متر مکعب افزایش می‌دهد. صادرات گاز به چین به لطف توافق منعقده بین قربانقلی بردی محمداف و شی جین پینگ به یک حوزه کلیدی تبدیل شده است. با این حال، ترکمنستان همچنین به دنبال تنوع بخشیدن به صادرات خود است و ایده عرضه به اروپا از طریق دریای خزر را تقویت می‌کند.

خطوط لوله گاز به سمت غرب شامل کرپچه – کردکوی بوده که ترکمنستان را به ایران وصل می‌کند و همچنین، پروژه خط لوله ترانس خزر با هدف بازار اروپا است. خط لوله ترانس خزر که ایده آن در اوایل دهه ۲۰۰۰ شکل گرفت، بارها با موانع اقتصادی و سیاسی مواجه شده است. حتی توافقات صورت گرفته در مورد وضعیت دریای خزر (۲۰۱۸) نیز نتوانست سرعت اجرای این پروژه را افزایش دهد.

مشکلات اصلی این خط لوله مطرح شده عبارتند از: ۱- تامین مالی: ساخت این خط ۱۲ تا ۱۵ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که با توجه به مشکلات مالی اتحادیه اروپا و کمبود سرمایه گذار، این پروژه روی کاغذ باقی می‌ماند. ۲- استانداردهای زیست محیطی: رعایت الزامات زیست محیطی باعث ایجاد خطرات اضافی و افزایش زمان اجرا می‌شود. ۳- مسائل ژئوپلیتیک: تضاد منافع فزاینده بین روسیه، چین و غرب، ثبات عرضه را زیر سوال می‌برد، با این حال، گزینه جایگزین برای ساخت خط لوله آذربایجان، واقع بینانه‌تر به نظر می‌رسد.

خطرات ژئوپلیتیکی

گاز ترکمنستان در نقطه تلاقی منافع بازیگران کلیدی جهان قرار دارد که این امر پتانسیل صادرات آن را محدود می‌کند که عبارتند از؛ ۱. غرب در برابر چین و روسیه: ایالات متحده به دنبال محدود کردن نفوذ چین در آسیای مرکزی است. ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان در حال تبدیل شدن به اهداف فشار هستند. ۲. تهدیدات امنیتی: مشکلات افغانستان و احتمال تشدید درگیری‌ها در مرز ترکمنستان، ثبات صادرات گاز از طریق تاپی را تهدید می‌کند. ۳. ایران و ترکیه: تشدید درگیری‌های منطقه‌ای (از جمله تنش‌ها بین ایران، ترکیه و اسرائیل) یک عامل بی‌ثباتی اضافی ایجاد می‌کند.

گزینه ایران

با این شرایط بهترین گزینه برای صادرات گاز ترکمنستان از طریق ایران است که انتقال از طریق آن به عراق نیز در این چارچوب صورت خواهد گرفت. «احمد موسی» سخنگوی وزارت برق عراق اعلام کرد: این وزارتخانه توافق‌نامه‌ای با کشور ترکمنستان برای تأمین گاز دارد و با بانک تجارت عراق به صورت فشرده تلاش می‌کند تا اطمینان حاصل کند اقدامات مالی مربوط به باز کردن اعتبار و انتقال پول به طرف ترکمنستانی تکمیل شود. او با اشاره به برنامه‌ریزی‌های این وزارتخانه برای جبران کمبود واردات گاز از ایران، تصریح کرد: توافق‌نامه تأمین گاز از ترکمنستان، ۵۰ درصد از نیاز نیروگاه‌های عراق را تأمین خواهد کرد.

ترکمنستان و ایران قراردادی برای تحویل سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان به عراق از طریق خط لوله جدیدی که در سراسر ایران امتداد خواهد داشت، منعقد کرده اند. این قرارداد پس از آن صورت گرفت که اختلالات در تحویل گاز ایران در سال گذشته بخش انرژی عراق را با مشکل مواجه کرد، زیرا صادرات گاز تهران تقریباً ۴۰ درصد از واردات عراق در آن زمان را تشکیل می‌داد.

فروش گاز یک جریان درآمد حیاتی برای ترکمنستان بوده که دارای ذخایر عظیم گاز طبیعی است. هدف این کشور افزایش عرضه گاز به ایران به ۴۰ میلیارد متر مکعب در سال در آینده است. این کشور آسیای مرکزی، به شدت به صادرات گاز طبیعی خود متکی است و همانطو ر که اشاره شد چین در فهرست مشتریان آن قرار دارد. چین در حال حاضر مشتری اصلی گاز ترکمنستان بوده و این کشور همچنین در حال توسعه یک پروژه خط لوله برای انتقال گاز به افغانستان، پاکستان و هند است.

براساس این قرارداد، ترکمنستان بر سر خرید و فروش سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب با دولت عراق توافق کرده است. همچنین برای توسعه زیرساخت‌های انتقال گاز، شرکت‌های ایرانی خط لوله گاز جدید به طول ۱۲۵ کیلومتر و سه ایستگاه کمپرسور گاز در خاک ترکمنستان احداث خواهند کرد که برای تامین حجم اضافی گاز به ایران ضروری است. براساس برخی اظهارات، علاوه بر ظرفیت‌های موجود، قرار است حجم گاز عرضه شده به ایران در مسیر دولت آباد – سرخس – خانگیران و از طریق ایستگاه اندازه گیری گاز چالایوک به ۴۰ میلیارد مترمکعب افزایش یابد.

به گفته مقامات ترکمن، به جز ۱۰ میلیارد متر مکعب توافق شده، این کشور می‌تواند سالانه ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز دیگر به ایران برساند که دقیقا برابر با حجم گازی است که برای صادرات از طریق خط لوله ترانس خزر برنامه ریزی شده و امکان انتقال این گاز به ترکیه و اروپا را فراهم می‌کند. بنابراین، مسیر جدید و با کمک ترانزیت از طریق ایران و با کمک شرکت‌های ایرانی، به سادگی نبود اتصال بین ترکمنستان و آذربایجان را پوشش می‌دهد.

البته حل مسئله تحریم‌ها علیه ایران نیز به یک عامل مهم تبدیل شده است. هرچند که متیو استیون کلیمو، سفیر سابق آمریکا در ترکمنستان تأیید کرد که طرح‌های سوآپ ناقض تحریم‌ها نیست، زیرا خروج گاز از ایران از نظر قانونی ترکمن محسوب می‌شود. این امر فرصت‌های جدیدی را برای عشق آباد برای تامین گاز عراق از طریق ایران و در آینده احتمالا اروپا و ترکیه را باز می‌کند.

این همکاری می‌تواند در زمینه تحقق قرارداد واردات گاز از ترکمنستان تاثیرگذار باشد که اخیرا عشق آباد از آن سر باز می‌زند. واردات گاز طبیعی از ترکمنستان به تلاش‌های ایران در تامین نیازهای انرژی داخلی خود کمک و موقعیت خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی در چشم‌انداز انرژی جهانی تقویت می‌کند.

نتیجه‌گیری

پتانسیل بخش گاز ترکمنستان بسیار زیاد است، اما اجرای آن نیازمند غلبه بر چالش‌های جدی است. چین همچنان یک شریک کلیدی بوده، اما تنوع بخشیدن به مسیرهای صادراتی نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجه و اراده سیاسی است. چشم‌انداز ترکمنستان به توانایی آن برای ادغام در شبکه جهانی انرژی و در عین حال حفظ رویکرد بی‌طرفی بستگی دارد. در شرایط رقابت فزاینده برای منابع آسیای مرکزی، انرژی در حال تبدیل شدن به کلید توسعه پایدار منطقه است. بنابراین، در این شرایط ایران امن‌ترین و بهترین گزینه برای همکاری و ترانزیت گازی ترکمنستان است.