از تگزاس تا عسلویه؛ چه الگویی برای تأمین یوتیلیتی به‌صرفه‌تر است؟

به گزارش «انرژی پرس»، واحدهای یوتیلیتی، نقش حیاتی در عملکرد و پایداری مجتمع‌های پتروشیمی دارند. تصمیم‌گیری درباره اینکه این یوتیلیتی‌ها به‌صورت متمرکز یا مستقل طراحی شوند، به عوامل متعددی همچون موقعیت جغرافیایی، توسعه‌یافتگی منطقه، نوع محصولات، زیرساخت‌های موجود و ملاحظات زیست‌محیطی بستگی دارد. این گفت‌وگو نگاهی تحلیلی دارد به جوانب فنی، اقتصادی و راهبردی این مسئله.

هادی موسوی، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با این رسانه، در پاسخ به این پرسش که کدام مدل برای یوتیلیتی پتروشیمی‌ها به‌صرفه‌تر است، می‌گوید: «پاسخ قطعی برای این سؤال وجود ندارد؛ چرا که انتخاب بین مدل متمرکز یا مستقل، به شدت وابسته به موقعیت و شرایط محلی هر پروژه است.»

هیبریدی عمل کنیم؛ نسخه پیشنهادی برای یوتیلیتی پتروشیمی‌ها

به گفته موسوی، در مناطق توسعه‌نیافته‌ای که هنوز خوشه‌های پتروشیمی شکل نگرفته‌اند، احداث یوتیلیتی‌های مستقل می‌تواند تا ۲۰ تا ۳۰ درصد هزینه سرمایه‌گذاری اولیه را افزایش دهد. در این شرایط، ایجاد یوتیلیتی‌های متمرکز، جذابیت سرمایه‌گذاری را بالا می‌برد و به‌صرفه‌تر است.

با این حال، موسوی هشدار می‌دهد که مدل متمرکز در مناطق توسعه‌یافته نیز با چالش‌هایی جدی روبه‌روست. «در این مدل، قطع جریان بخار یا برق در واحد مرکزی می‌تواند به توقف زنجیروار چندین مجتمع پتروشیمی منجر شود. گرچه این روش مزایایی دارد، اما طی سال‌ها، چالش‌های آن بیش از مزایایش آسیب‌زا بوده است.

یکی دیگر از چالش‌ها، مسئله قیمت‌گذاری است. این سیستم به ابزاری قدرتمند و اهرمی سنگین علیه پتروشیمی‌های پایین‌دستی تبدیل می‌شود، به‌طوری‌که بخش بالادستی هر زمان که بخواهد، می‌تواند قیمت‌ها را تغییر دهد، عرضه را قطع کند یا با بهانه‌های مختلف، درگیری‌های حقوقی و قضایی ایجاد کند. این مشکلات در طول زمان کم نبوده و باعث شده نهادهای دولتی درگیر کلافی سردرگم شوند که در نهایت به ضرر هر دو طرف منجر می‌شود. از نظر فنی نیز، انتقال انرژی‌هایی مانند بخار در فواصل طولانی، به‌دلیل نیاز به دمای بالا و فشار ثابت، کار را بسیار دشوار می‌کند.

موسوی پیشنهاد می‌دهد که برخی از تجهیزات نظیر هوای ابزار دقیق یا نیتروژن، بهتر است به‌صورت مستقل در داخل هر مجتمع تأمین شوند، به‌ویژه در مجتمع‌های کوچک و متوسط که پکیج‌های مستقل می‌توانند راهکار اقتصادی مناسبی باشند.

او تأکید می‌کند که مدل «ترکیبی» یا «هیبریدی» می‌تواند در بسیاری از پروژه‌ها بهینه باشد: «به عنوان مثال، بخار درون‌ساز تأمین شود اما آب برای تولید بخار، از واحد متمرکز گرفته شود. همچنین استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند پنل‌های خورشیدی برای تأمین بخشی از برق داخلی، می‌تواند به تاب‌آوری مجتمع‌ها در برابر قطعی‌های بالادستی کمک کند.»

مقایسه با تجربه‌های جهانی

این کارشناس انرژی با مقایسه واحد‌های پتروشیمی درایران و کشورهای دیگر گفت: در مدل‌های بین‌المللی نیز، راهکارهای ترکیبی بیشتر مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در عربستان، شرکت‌هایی نظیر سابیک توانسته‌اند با ایجاد سهام‌داری مشترک میان تولیدکننده یوتیلیتی و مصرف‌کننده، منافع هر دو طرف را تضمین کنند.

در ایالات متحده، به‌ویژه در منطقه تگزاس، شرکت‌ها معمولاً بخار را مستقل تولید کرده اما آب را از تأسیسات مشترک تأمین می‌کنند.

در برخی کشورها مانند امارات، سیستم‌های بکاپ (پشتیبان) برای تأمین برق یا بخار نیز در نظر گرفته می‌شود تا در صورت بروز اختلال در شبکه اصلی، تولید متوقف نشود.

به گفته موسوی، در شرق آسیا نیز به‌دلیل اهمیت بالای مسائل زیست‌محیطی، مدل متمرکز مزیت دارد، چرا که مدیریت آلاینده‌ها در یک نیروگاه بزرگ بسیار ساده‌تر و اقتصادی‌تر از واحدهای پراکنده است.

در نهایت، هادی موسوی، کارشناس انرژی، توصیه می‌کند که طراحی یوتیلیتی‌ها باید مبتنی بر یک نگاه ترکیبی و پروژه‌محور باشد. او پیشنهاد می‌دهد که تأمین آب و برق، در قالب واحدهای متمرکز انجام گیرد، اما بخار و هوا، به دلیل حساسیت‌های فنی، به صورت مستقل تولید شوند. این مدل، ضمن حفظ استقلال نسبی مجتمع‌ها، از مزایای اقتصادی و زیرساختی متمرکزسازی نیز بهره‌مند خواهد بود.