از بی‌تدبیری در سیاست‌گذاری تا اخطار رسمی به پتروشیمی‌ها؛ بازار پروپیلن ایران در معرض خطر

به گزارش «انرژی پرس»، صنعت پتروشیمی ایران طی سال‌های اخیر، به ویژه در حوزه پروپیلن، توانسته است رشد تولید چشمگیری را تجربه کند. این روند که به دلیل نیاز رو به افزایش صنایع پایین‌دستی و بازار پررونق داخلی شکل گرفته، در ظاهر نشان‌دهنده توسعه موفق این بخش است. اما واقعیت تلخ آن است که این رشد بدون زیرساخت‌های سیاستی و استراتژیک مناسب، صرفاً یک موفقیت مقطعی است که به سادگی می‌تواند از هم بپاشد.

در مراسم نوزدهمین نمایشگاه ایران پلاست، حسن عباس‌زاده، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، رسماً به تولیدکنندگان پروپیلن هشدار داد که باید به سمت توسعه محصولات پایین‌دستی حرکت کنند؛ اما این هشدار در عمل بیشتر به شکل یک توصیه کتبی باقی مانده و فاقد ضمانت اجرایی و الزام‌آور است. این مسئله نشان‌دهنده عمق بی‌تدبیری و فقدان اراده جدی در سیاست‌گذاری کلان پتروشیمی است.

بحران ناشی از صدور مجوزهای بی‌رویه و عدم ورود به پایین دست

یکی از مشکلات اساسی و ریشه‌ای، صدور مجوزهای فراوان و بدون استراتژی دقیق برای ایجاد واحدهای تولیدی است که تنها به تولید محصول پایه بسنده می‌کنند و زنجیره ارزش را تکمیل نمی‌کنند. این تصمیم‌های نامنسجم نه تنها باعث اشباع زودهنگام بازار داخلی می‌شوند، بلکه ایران را در مقابل رقبای قدرتمندی مانند چین که با برنامه‌ریزی دقیق و حمایت‌های هدفمند در حال پیشروی هستند، آسیب‌پذیر می‌کند.

چین با به‌کارگیری بیش از ۳۰ هزار شرکت در زنجیره ارزش نفت و گاز، همراه با حمایت‌های مالیاتی، یارانه‌های خوراک و تعرفه‌های حمایتی، به سرعت توانسته به خودکفایی کامل در تولید پروپیلن و محصولات پایین‌دستی مرتبط دست یابد و موقعیت خود را به عنوان بازیگر اصلی بازار جهانی تثبیت کند. در مقابل، سیاست‌های پراکنده و ناهماهنگ ایران، عدم حمایت مالی و عدم تمرکز بر توسعه زنجیره ارزش، زمینه را برای عقب‌ماندگی و از دست دادن فرصت‌های ارزش‌آفرین فراهم کرده است.

نادیده گرفتن تولید محصولات با ارزش افزوده بالا؛ فرصت‌های از دست رفته و تهدید آینده

یکی از جنبه‌های مهم توسعه صنعت پتروشیمی، تمرکز بر تولید محصولات پایین‌دستی با ارزش افزوده بالا است؛ محصولاتی که می‌توانند اقتصاد کشور را به صورت واقعی متحول کنند. در این میان، تولید پروپیلن اکساید به عنوان یک محصول حیاتی با کاربردهای گسترده در صنایع غذایی، دارویی و مواد شیمیایی، یک فرصت استراتژیک است که متأسفانه تاکنون به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است.

این غفلت از سوی تولیدکنندگان و سیاست‌گذاران، در حالی است که برخی از شرکت‌های پتروشیمی به جای تمرکز بر توسعه پایین‌دستی، تمایل به حرکت به سمت بالادستی و تبدیل شدن به پتروپالایشگاه‌ها نشان داده‌اند. چنین رویکردی نه تنها فاقد دیدگاه جامع و بلندمدت است، بلکه گویای اولویت سودآوری کوتاه‌مدت بر منافع ملی و توسعه پایدار صنعت پتروشیمی کشور می‌باشد.

تحریم‌ها، بهانه‌ای برای کوتاهی یا فرصتی برای بومی‌سازی؟

یکی از توجیهات رایج برای عدم حرکت به سمت توسعه محصولات پایین‌دستی، محدودیت‌های تحریمی و کمبود سرمایه‌گذاری است. با این حال، واقعیت این است که در شرایطی که کشور با تحریم‌های شدید مواجه است، می‌بایست نگاه راهبردی و نوآورانه به توسعه داخلی داشته باشد و با تمرکز بر ایجاد زنجیره‌های تولیدی کامل و کاهش وابستگی به واردات، صنعت پتروشیمی را به سمت خودکفایی و رشد پایدار هدایت کند.

اینکه همزمان شرکت‌ها به دنبال سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در بخش بالادستی هستند، بدون استراتژی مشخص و هماهنگ با سیاست‌های کلان ملی، نشان می‌دهد که نگاه کلان به توسعه صنعت پتروشیمی به شدت دچار سردرگمی و عدم شفافیت است.

اشباع و زیان؛ تلنگری به صنعت پتروشیمی

تجربه تلخ واحدهای متانول‌سازی که با اشباع بازار و عدم مدیریت مناسب به زیان‌دهی رسیدند، باید به عنوان یک درس بزرگ در صنعت پتروشیمی کشور نهادینه شود. افزایش تولید بدون توجه به بازارهای هدف، زنجیره ارزش و رقابت جهانی، صنعتی را که می‌تواند موتور محرکه اقتصاد ایران باشد، به ورطه نابودی خواهد کشاند.

شرکت ملی صنایع پتروشیمی و نهادهای سیاست‌گذار باید به جای صدور هشدارهای کاغذی، با تدوین و اجرای سیاست‌های الزام‌آور و حمایت‌های هدفمند، مسیر توسعه واقعی، پایدار و متوازن را برای این صنعت تعیین کنند. در غیر این صورت، آینده بازار پروپیلن و محصولات پتروشیمی در ایران، بیش از هر زمان دیگری در معرض خطر جدی قرار خواهد گرفت.