ابهام در چشم‌انداز صادرات گاز روسیه به چین

به گزارش اختصاصی انرژی پرس؛ درآمدهای صادرات نفت روسیه در هفته دوم سپتامبر ۲۰۲۴ به سیر نزولی خود ادامه داد و این امر بر بودجه کرملین فشار می‌آورد که در تلاش برای تجمیع منابع لازم برای ادامه حرکت ماشین جنگی خود در اوکراین است. کاهش درآمد حاصل از صادرات نفت خام روسیه با وجود افزایش عرضه محموله‌ها از بنادر این کشور صورت گرفته است، زیرا این افزایش با قیمت نزولی نفت خام اورال روسیه جبران شد.

کاهش قیمت نفت خام و محموله‌های صادراتی باعث افت حدود ۳۰ درصدی درآمد صادرات نفت روسیه از پایان ژوئن (۲۰۲۴) شده است. بر اساس برآوردهای صورت گرفته، آسیا به عنوان محبوب‌ترین بازار برای صادرات نفت روسیه، عمدتا به چین و هند، است.

در این میان، چین به عنوان یکی از خریداران اصلی نفت روسیه است. محموله‌های صادراتی نفت روسیه به مشتریان آسیایی در چهار هفته منتهی به ۱۵ سپتامبر به ۳.۰۳ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. بر اساس داده‌های رسمی، این عدد حدود ۷ درصد کمتر از میانگین سطح مشاهده شده در آوریل (۲۰۲۴) است. صادرات نفت روسیه از طریق دریا به چین به حدود ۱.۳۳ میلیون بشکه در روز رسید. همچنین، صادرات روسیه به چین از طریق خطوط لوله – چه مستقیم و چه از طریق قزاقستان – حدود ۸۰۰ هزار بشکه در روز بود.

صادرات نفت روسیه از طریق دریا به هند در هفته منتهی به ۱۵ سپتامبر ۱.۶ میلیون بشکه در روز را ثبت کرد که نسبت به تعداد ثبت شده در دوره منتهی به ۸ سپتامبر (۱.۶۴ میلیون بشکه) کاهش یافته است. تعداد محموله‌های صادراتی روسیه به چین و هند احتمالاً افزایش می‌یابد. بنابراین چین نقش راهبردی در تامین درآمدهای ارزی روسیه دارد که این موضوع در صورت افزایش صادرات گاز روسیه تشدید نیز خواهد شد.

چشم‌انداز صادرات گاز به چین

توافق اخیر بین گازپروم و CNPC در مورد افزایش زودهنگام تحویل گاز از طریق خط لوله قدرت سیبری-۱    «Power of Siberia» به حداکثر ظرفیت، به نمادی از تقویت اتحاد انرژی بین روسیه و چین تبدیل شده است. با این حال، در پشت بیانیه‌های مطبوعاتی، واقعیت اقتصادی بسیار پیچیده‌تری نهفته است و در آن روسیه به دنبال منابع جدید درآمد و چین در میان اختلالات جهانی به دنبال تامین انرژی پایدار است.

نقش گاز روسیه برای چین در عصر ابهام در بازار جهانی انرژی مهم‌تر می‌شود. رشد اقتصادی پایدار، گذار به منابع انرژی سبزتر و توسعه صنعتی مستمر نیازمند منابع قابل اعتماد است. با این حال، پشت این اعداد چشمگیر، استراتژی چین برای تنوع بخشیدن به عرضه نیز وجود دارد. علاوه بر نیروگاه سیبری، پکن فعالانه در حال تلاش برای تقویت روابط با سایر تامین کنندگان از جمله ترکمنستان و قطر است.

برای روسیه نیز بازار شرقی تنها یک مسیر توسعه جدید نیست، بلکه یک راه نجات بالقوه است. تحت تحریم‌های غرب که پس از سال ۲۰۲۲ تشدید شد، مسکو تلاش‌های خود را روی مواضع چین متمرکز کرده است. افزایش صادرات منابع از طریق قدرت سیبری نتیجه طبیعی این استراتژی است. با این حال، علیرغم پیش بینی‌های خوش بینانه برای افزایش حجم صادرات به ۳۸ میلیارد متر مکعب این پرسش هنوز وجود دارد که این تقاضا چقدر پایدار است؟

چین، به عنوان یک شریک عملگرا، به دنبال وابستگی کامل به یک تامین کننده نیست. استراتژی چند بردار آن به این معنی است که گازپروم احتمالا در یکی از بازارهای با رشد سریع جهان با رقابت شدید روبرو شود. حتی اگر داده‌های سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ امیدوارکننده به نظر برسند، باز تغییرات احتمالی در سیاست‌های پکن، اتکای صرف به بازار چین خطرناک است. پروژه‌های زیرساختی مانند قدرت سیبری ۱ و ۲، نشان دهنده سرمایه‌گذاری‌های چند میلیارد دلاری در این امر است که باید در بلندمدت جواب دهند.

با این حال، چندین عامل تهدید وجود دارد؛ نخست، قیمت فعلی گاز و سطح تقاضا در چین ممکن است که به دلیل روندهای جهانی تغییر می‌کند. دوم، اگر روسیه نتواند به طور موثر بازارهای خود را متنوع کند و بیش از حد به یک خریدار عمده وابسته بماند، خود خطر گرفتار شدن در تله بدهی را دارد. نبود دورنمای روشن همچنین از سرعت ساخت خطوط لوله دیگر مانند قدرت سیبری ۲ و چشم‌انداز پروژه از طریق مغولستان ناشی می‌شود. این پروژه‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجهی هستند و آینده آن‌ها تا حد زیادی به اراده سیاسی در داخل و خارج روسیه بستگی دارد.

امضای توافق نامه‌های دیگر در مورد تامین گاز بدون تردید به یک همسویی سیاسی اشاره دارد. مسکو و پکن در حال تقویت روابط دوجانبه در پس زمینه انزوای روسیه توسط غرب و افزایش تنش در روابط چین با ایالات متحده هستند. اما، باید توجه داشت که چین به عنوان یک ابرقدرت اقتصادی، رویکرد عملگرای خود را تداوم خواهد بخشید. برای پکن، روسیه تنها یکی از تامین کنندگان ممکن انرژی است و در میان بی‌ثباتی سیاسی جهانی، چین به ساخت یک شبکه تامین انرژی چندقطبی ادامه خواهد داد تا از وابستگی انحصاری به هر جهتی اجتناب کند. چشم‌انداز اقتصادی گازپروم در چین قطعا در کوتاه مدت امیدوارکننده به نظر می‌رسد، اما در بلندمدت خطرات قابل توجهی را به همراه دارد. رشد عرضه گاز به چین برای اقتصاد روسیه مهم است، اما با توجه به نبود سایر بازارهای عمده صادراتی و رقابت فزاینده در منطقه آسیا، آسیب پذیری‌های استراتژیک همچنان باقی است.

رقابت سخت با ترکمنستان

اخیرا مقامات روسیه و چین اعلام کردند که توافق برای ساخت یک خط لوله گاز جدید جهت اتصال دو کشور را به هم، موسوم به قدرت سیبری ۲، قریب الوقوع است. اکنون، به نظر می‌رسد که این برنامه‌ها متوقف شده است. تصمیم اخیر دولت مغولستان مبنی برعدم گنجاندن بودجه برای ساخت خط لوله در یک برنامه اقتصادی پنج‌ساله نشان می‌دهد که چین در حال تجدید نظر در پروژه خط لوله است.

پیش بینی می‌شود که قدرت سیبری ۲ سالانه ۵۰ میلیارد متر مکعب گاز را از غرب سیبری از طریق مغولستان به چین منتقل کند. بهره برداری از آن می‌تواند درآمد مورد نیاز روسیه را فراهم کند. چین ثابت کرده که حامی مهم روسیه است و به کرملین برای غلبه بر تحریم‌های اعمال شده توسط غرب کمک می‌کند. اما توقف پروژه «قدرت سیبری ۲» نشان می‌دهد که دوستی پکن دارای مرزها و محدودیت‌هایی است. برای نمونه، هرچند تمرکز اصلی چین به همکاری انرژی با روسیه راست، اما روابط خود را با ترکمنستان تشدید می‌کند. به باور کارشناسان، خط لوله جدیدی که چین و ترکمنستان را به هم متصل می‌کند برای پکن منطقی‌تر است. به عنوان مثال، چین کنترل بسیار بیشتری بر روی چنین خط لوله‌ای در هر دو مرحله ساخت و ساز و عملیاتی خواهد داشت.

تاکنون ترکمنستان در سال ۲۰۲۴ از روسیه در تامین گاز چین از نظر درآمد پیشی گرفته است. براساس داده‌های رسمی، ترکمنستان بزرگترین تامین کننده گاز چین در دوره ژانویه تا ژوئیه بوده و ۵.۶۷ میلیارد دلار گاز صادر کرده است و روسیه با ۴.۶۹ میلیارد دلار در رتبه دوم قرار گرفت. همچنین، قزاقستان در این بازه مذکور بیش از ۷۳۰ میلیون دلار گاز به چین صادر کرده است.

سفر پوتین به مغولستان

همانطور که اشاره شد مغولستان پروژه قدرت سیبری ۲ را از برنامه‌های خود خارج کرده است. از همین روی، ولادیمیر پوتین در سفر اخیر خود به این کشور به دنبال توافق با مغولستان بود. زیرا، تصمیم مغولستان برای حذف این پروژه از برنامه توسعه ملی خود تا سال ۲۰۲۸، یک شکست بزرگ برای روسیه تلقی می‌شود. این خط لوله محور اصلی تلاش‌های روسیه برای گسترش بازار انرژی خود به خارج از اروپا با هدف صادرات گاز بیشتر به چین است.

به باور کارشناسان، انتظار می‌رود تصمیم مغولستان منجر به تاخیر یا لغو پروژه شود. با توجه به وابستگی روسیه به درآمدهای انرژی و هزینه‌های جنگ جاری، این می‌تواند وضعیت اقتصادی روسیه را بیشتر تحت فشار قرار دهد. از دیدگاه مغولستان، این تصمیم در راستای استقلال در پروژه‌های بین چین و روسیه و همچنین تضاد منافع بین دو کشور تلقی می‌شود.

در واقع، سفر پوتین به مغولستان اهمیت روابط انرژی و پویایی دیپلماسی بین المللی بین روسیه و مغولستان را برجسته می‌کند. مغولستان بخش بزرگی از نیازهای انرژی خود را از طریق واردات تامین می‌کند و روسیه تامین کننده اصلی آن است. پروژه خط لوله قدرت سیبری ۲ محور اصلی سفر پوتین بود که هدف آن افزایش صادرات انرژی روسیه به چین است. اما تصمیم مغولستان برای حذف این پروژه از برنامه توسعه خود تا سال ۲۰۲۸ می‌تواند منجر به تغییر قابل توجهی در استراتژی انرژی روسیه شود.