آغاز لحظه شماری برای قراداد جدید گاز؛ محور عشق آباد-تهران- آنکارا فعال می‌شود

به گزارش انرژی پرس، ترکیه تقریباً تمام گاز طبیعی مصرفی خود را وارد می‌کند و یکی از بزرگترین بازارهای گاز اروپا است. همچنین، آنکارا در راستای هدف کلان خود برای تبدیل شدن به یک مرکز تجارت گاز، قصد دارد منابع این کالای استراتژیک را متنوع کند. در مقابل، ترکمنستان، کشوری غنی از گاز طبیعی، پس از کاهش عرضه گاز روسیه به کشورهای اتحادیه اروپا در پی وقوع جنگ روسیه و اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، برای صادرات این کالا به اروپا رقابت می‌کند.

جزییات همکاری سه‌گانه

در ۱۱ فوریه، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، آلپارسلان بایراکتار، از امضای قراردادی بین شرکت انرژی دولتی بوتاش و ترکمن‌گاز ترکمنستان خبر داد. بر اساس این قرارداد سوآپ، ترکمن گاز سالانه تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به ترکیه تحویل خواهد داد. براساس ادعاها، این حجم به شمال ایران منتقل و ترکیه نیز معادل آن را از طریق خط لوله ایران و ترکیه دریافت می‌کند. طبق اظهارات رسمی، قرار است تحویل از ۱ مارس آغاز (امروز) و حجم برنامه‌ریزی شده ۱.۳ میلیارد متر مکعب تا پایان سال جاری عرضه شود. جزئیات مربوط به مدت قرارداد، قیمت گاز و شرایط خاص قرارداد با ایران هنوز اعلام نشده است.

اگرچه این توافق حجم نسبتاً کمی از گاز را در بر می‌گیرد، اما با منافع استراتژیک هر دو طرف همسو است. برای آنکارا، این امر نشان دهنده گام دیگری در جهت تنوع بخشیدن به واردات انرژی است. برای عشق آباد نیز مسیرهای صادراتی را برای منابع کلیدی خود به ویژه با توجه به‌عدم تمدید قرارداد فروش گاز خود با روسیه و افزایش رقابت مسکو به عنوان تامین کننده گاز خط لوله به چین، گسترش می‌دهد.

در سال ۲۰۲۴، ترکمنستان تقریباً ۳۲.۵ تا ۳۳.۵ میلیارد متر مکعب گاز به چین عرضه کرد، در حالی که روسیه ۳۱ میلیارد متر مکعب گاز صادر کرده بود. با این حال، اختلالات مکرر در تحویل انرژی ایران و تأثیر بالقوه تحریم‌های آمریکا بر بخش انرژی ایران احتمالا اجرای موفقیت‌آمیز توافق را به خطر بیندازد.

این قرارداد به عنوان یک ابتکار آزمایشی برای همکاری‌های گازی گسترده‌تر بین سه کشور اهمیت سیاسی دارد. در شرایطی گاز ترکمنستان به بازار اروپا دسترس ندارد، این قرارداد بر نقش کلیدی آنکارا در برنامه‌های استراتژیک عشق آباد تاکید می‌کند. ترکمنستان، یکی از تولیدکنندگان بزرگ گاز با ذخایر ۸ درصدی عرضه جهانی گاز، به دنبال صادرات منابع خود به غرب بوده است. در واقع توافق با ترکیه، در راستای تلاش‌های عشق آباد است که پس از تصمیم کرملین برای توقف عرضه گاز به اتحادیه اروپا افزایش یافت تا نشان دهد که این کشور برای عرضه گاز ترکمنستان به بازار اتحادیه اروپا آمادگی لازم را دارد.

علاوه بر این، این قرارداد می‌تواند به تایید آذربایجان برای پروژه‌های انرژی سه جانبه کمک کند. اگرچه حجم اولیه گازی که از ترکمنستان تامین می‌شود در کوتاه مدت و در مقایسه با کل واردات ترکیه (که در سال ۲۰۲۳ از ۵۰ میلیارد مترمکعب فراتر رفت) ناچیز خواهد بود، اما افزایش بالقوه به ۱۵ میلیارد متر مکعب در سال در طی دو دهه، همانطور که توسط مقامات ترکیه اعلام شده، یک پیشرفت قابل توجه خواهد بود. با این حال، دستیابی به این هدف مستلزم زیرساخت‌های جدیدی مانند توسعه ظرفیت خط لوله در داخل ایران است. باید توجه داشت که پروژه ترانس خزر از دریای خزر نیز از سوی روسیه با مانع مواجه شده، زیرا گاز ترکمنستان را رقابت مستقیم می‌داند.

امضای این قرارداد نشان دهنده گام دیگری در تلاش‌های ترکیه برای تنوع بخشیدن به منابع تامین گاز خود قبل از مذاکرات آتی در مورد گسترش همکاری انرژی با روسیه است. این امر مربوط به دو قرارداد ترانزیت گاز از طریق خط لوله بلو استریم (سالانه ۱۶ میلیارد مترمکعب) و خط لوله ترک استریم (۵.۷۵ میلیارد مترمکعب در سال) است که هر دو در پایان سال ۲۰۲۵ منقضی می‌شوند. توانایی آنکارا برای دستیابی به توافق با عشق آباد و همچنین پتانسیل گسترش همکاری برای تامین گاز در آینده – می‌تواند به نفع مذاکرات در آینده با مسکو باشد. توافق با ترکمنستان ممکن است بر مذاکرات ترکیه با ایران نیز تأثیر بگذارد. قرارداد گاز با ایران یکی از قراردادهای مهم برای ترکیه است که تحویل سالانه ۹.۶ میلیارد متر مکعب را پوشش و در ژوئیه ۲۰۲۶ منقضی می‌شود.

اگرچه در بیانیه بایراکتار اشاره‌ای به ایران نشده است، اما روزنامه رسمی و دولتی ترکمنستان از تماس تلفنی قربانقلی بردی محمداف و مسعود رئیس جمهور ایران در روز ۱۰ فوریه خبر داد. در این راستا، بردی محمداف، ترانزیت گاز ترکمنستان از طریق ایران به ترکیه اعلام کرده است.

ترکمنستان و ترکیه مرز مشترکی ندارند و هیچ خط لوله موجود مستقیماً بین آن‌ها وجود ندارد. اما خطوط ترکمنستان به ایران و نیز ایران به ترکیه متصل هستند. بر اساس یک سوآپ، حجم گاز وارداتی از ترکمنستان به ایران با حجم معادل صادراتی از ایران به ترکیه جفت می‌شود.

البته، این احتمال وجود دارد که دولت ترامپ می‌تواند تحریم‌های بیشتری را بر صادرات انرژی ایران اعمال کند. در صورت وقوع، انتقال گاز از ترکمنستان به ترکیه از طریق ایران نیز مشمول محدودیت خواهد شد، البته در دوره قبل این امر وجود نداشت و سوآپ گاز ترکمنستان مشمول تحریم نشد.

در مجموع، این قرارداد برای ترکمنستان، اهمیت این توافق در تنوع بخشیدن به صادرات گاز آن است که ستون فقرات اقتصاد این کشور را تشکیل می‌دهد. ترکمنستان همچنان به درآمدهای حاصل از فروش گاز به چین وابسته است که ۷۵ تا ۸۰ درصد از کل صادرات گاز آن را در سال ۲۰۲۴ به خود اختصاص داده است. فشار عشق آباد برای دیپلماسی فعال‌تر گاز ناشی از حضور رو به رشد روسیه در بازار گاز چین بوده است، روندی که از فوریه ۲۰۲۲ تسریع یافته است. همچنین قرارداد صادرات گز به روسیه در سال ۲۰۲۴ تمدید نشد. بر اساس آن قرارداد که در سال ۲۰۱۹ امضا شد، ترکمنستان سالانه تقریباً ۵ میلیارد متر مکعب گاز به روسیه صادر کرده بود.

تامین مصرف داخلی

یکی از اهداف ترکیه از این قرارداد تامین امنیت انرژی خود در کنار صادرات به اروپاست. همچنین، ترکیه در تلاش است تا تولید گاز طبیعی از عملیات خود در دریای سیاه را که در سال‌های اخیر ذخایر قابل توجهی گاز به دست آورده، افزایش دهد. براساس اعلام مقامات رسمی، تولید روزانه گاز ترکیه تا سه ماهه سوم سال ۲۰۲۶ دو برابر می‌شود و به ۲۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که تنها بخش کوچکی از مصرف گاز آن را پوشش می‌دهد.

مصرف گاز ترکیه بیش از ۵۰ میلیارد متر مکعب در سال بوده و آنکارا به گاز خط لوله از روسیه، آذربایجان و ایران و همچنین واردات LNG از تامین کنندگان مختلف متکی است. حجم گاز ترکمنستان که امسال وارد ترکیه می‌شود، برای تامین نیاز حدود ۱.۵ میلیون خانواده برنامه ریزی شده است. البته، آلپارسلان بایراکتار گفت که ترکیه قصد دارد در تاریخ ۱ مارس ۲۰۲۵ مجوز اکتشاف نفت و گاز در بلوک‌های سومالی را منعقد کند. در این راستا، ترکیه بر اساس توافقی با متحد خود در شرق آفریقا فعالیت‌های اکتشافی در سواحل سومالی انجام داده است.