تهران از سوآپ گاز ترکمن‌ها به دنبال چیست؟

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، روز گذشته اعلام شد که در پی مذاکرات فشرده صورت‌گرفته میان طرف‌های ایرانی و ترکمنی در خصوص سواپ گاز ترکمنستان از طریق جمهوری اسلامی ایران به عراق، روز چهارشنبه (۳ ژوئیه) قرارداد سواپ گاز میان طرفین ایرانی و ترکمنستانی به امضا رسید. این قرارداد در مراسمی با حضور علی مجتبی روزبهانی سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان و مقصد بابایف رئیس کنسرن دولتی «ترکمن گاز» به امضا رسید.

در بیانیه مشترک مطبوعاتی که به همین مناسبت انتشار یافت، عنوان شده است که «ترکمنستان و جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصول دوستی، حسن همجواری، احترام متقابل و مشارکت برابر، سال‌هاست که در حال توسعه روابط سودمند متقابل در صنعت گاز هستند». بر اساس این قرارداد، مقرر شد سالانه تا سقف ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان بر اساس ساز و کار سواپ، از طریق خاک جمهوری اسلامی ایران به جمهوری عراق عرضه شود. سواپ گاز میان ترکمنستان و جمهوری اسلامی ایران پیش از این در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ نیز به مقصد جمهوری آذربایجان انجام شده است.

تامین برق عراق

دولت ترکمنستان هنوز هیچ جزئیاتی در مورد قیمت ها، زمان‌بندی یا تنظیمات لجستیکی ارائه نکرده است، اما اعلام کرد که به دنبال گسترش خط لوله جدید گاز به ایران خواهد بود. به گزارش آسوشیتدپرس، شرکت‌های ایرانی قرار است یک خط لوله جدید ۱۲۵ کیلومتری (۷۷ مایلی) را به ایران ایجاد کنند تا ظرفیت انتقال گاز ترکمنستان را افزایش دهند. وزارت امور خارجه ترکمنستان اعلام کرد عشق آباد در نظر دارد صادرات گاز خود به ایران را سالانه به ۴۰ میلیارد متر مکعب افزایش دهد.ترکمنستان به شدت به صادرات ذخایر عظیم گاز طبیعی خود متکی بوده و چین مشتری اصلی گاز در ترکمنستان است. از همین روی، عشق آباد در حال کار بر روی ایجاد یک خط لوله برای تامین گاز به افغانستان، پاکستان و هند است.

همچنین، لازم‌الاجرا شدن قرارداد جدید، راه‌حلی برای بحران برق در عراق ارائه می‌کند. نیروگاه‌های عراق به شدت به گاز وارداتی از ایران متکی هستند که یک سوم نیاز عراق را پوشش می‌دهد، اما گاز تهران به طور مکرر قطع و از همین روی، بحران برق تشدید می‌شود. زیاد علی فاضل، وزیر برق عراق در اظهارات قبلی تایید کرده بود که کشورش توافقنامه واردات روزانه ۲۰ میلیون متر مکعب گاز ترکمنستان را نهایی کرده که تنها چالش، نبود خطوط ارتباطی برای انتقال این گاز به عراق، جز از طریق شبکه ایرانی است. بنابراین، عراق مذاکراتی با طرف ایرانی برای استفاده از شبکه‌های خود جهت انتقال گاز ادامه داد تا در صورت توقف گاز ایران، صادرات مستمر آن تضمین می‌شود و با موافقت تهران، می‌توان از گاز ترکمنستان بزودی استفاده کرد. ۲۰ میلیون متر مکعب گاز ترکمنستان که عراق به دنبال تامین آن است، می‌تواند بخشی از نیازهای این کشور را تامین کند.

اهمیت راهبردی برای ایران

بدون تردید، این توافق یک پیشرفت مهم در بخش انرژی برای ساخت یک خط لوله اصلی گاز به طول ۱۲۵ کیلومتر و سه ایستگاه کمپرسور در ترکمنستان است. این تاسیسات توسط شرکت‌های ایرانی و با هدف گسترش عرضه گاز ترکمنستان به ایران ساخته می‌شود. این خبر به طور رسمی توسط وزارت امور خارجه ترکمنستان تایید شده است. مذاکرات برگزار شده از ۱ تا ۳ ژوئیه ۲۰۲۴ در عشق آباد، زمینه را برای بحث در مورد جنبه‌های متعدد همکاری‌های بیشتر در صنعت گاز بین ایران و ترکمنستان فراهم کرد.

همچنین، اتحادیه اروپا و ترکیه از نزدیک این مذاکرات را زیر نظر داشتند و بر اهمیت بین المللی آن تاکید کردند. این پروژه اهمیت حیاتی برای امنیت انرژی هر دو کشو داشته و تمایل آنها برای توسعه روابط استراتژیک بلندمدت در بخش انرژی را نمایان می‌کند.

خط لوله گاز جدید که مسیر آن هنوز اعلام نشده است، از ترکمنستان عبور خواهد کرد. این پروژه شامل ۱۲۵ کیلومتر خط لوله و سه ایستگاه کمپرسور است. هدف از این ابتکار تقویت زیرساخت‌های حمل و نقل گاز و تضمین صادرات بیشتر گاز طبیعی به ایران است. گسترش این زیرساخت به ترکمنستان اجازه می‌دهد تا صادرات گاز طبیعی خود را افزایش و موقعیت خود را در بازار جهانی انرژی تقویت کند. همچنین، برای ایران نیز موجب بهینه سازی مصرف گاز داخلی و تثبت صادرات می‌شود، که با توجه به تقاضای فزاینده داخلی برای منابع انرژی، بسیار مهم است.

ترکمنستان قصد دارد حجم گاز عرضه شده به ایران را از دو مسیر اصلی به ۴۰ میلیارد متر مکعب در سال برساند. مسیر اول، خط لوله اصلی گاز دولت آباد – سرخس – هنگران با ظرفیت فعلی ۱۲.۵ میلیارد متر مکعب در سال است. مسیر دوم از ایستگاه چالویک در خط لوله اصلی گاز کرپچه – کردکوی با ظرفیت فعلی ۸ میلیارد متر مکعب در سال است. علاوه بر این، انتقال از طریق خط لوله گاز مرزی آرتیق-لطف آباد ادامه دارد که در دهه ۱۹۹۰ راه اندازی شد و گاز را به شهرک‌های مرزی در شمال ایران تامین می کند. این خط لوله ظرفیت یک میلیارد متر مکعب گاز در سال را دارد و نقش مهمی در تامین امنیت انرژی مناطق مرزی دارد.

نکته قابل توجه دیگر امضای قرارداد خرید و فروش گاز طبیعی تا سقف ۱۰ میلیارد متر مکعب در سال است که گاز ترکمنستان از طریق خاک ایران به عراق در چارچوب طرح سوآپ عرضه می‌شود. این توافق نشان دهنده تلاش ایران به تقویت جایگاه خود در بازار انرژی منطقه و نقش آن در ترانزیت گاز بین کشورهای همسایه است. عملیات سوآپ به این کشورها اجازه می‌دهد تا عرضه و استفاده از گاز طبیعی خود را با در نظر گرفتن ویژگی‌های جغرافیایی و اقتصادی بهینه کنند.

ایران همواره به دنبال راه‌اندازی یک سیستم سوآپ گاز با همسایگان خود بوده که تحت تأثیر عوامل جغرافیایی و اقتصادی مدیریت شود. میادین اصلی گاز ایران در جنوب کشور واقع شده‌اند، در حالی که مناطق شمالی از جمله تهران با کمبود انرژی به ویژه در فصل زمستان مواجه هستند. این امر به دلیل شرایط سخت آب و هوایی و دوری از مناطق اصلی منابع است. در نتیجه، ایران باید به دنبال راه‌های جایگزین برای تامین انرژی مناطق شمالی خود باشد.

ایران قبلا قراداد سوآپ را با ترکمنستان و آذربایجان تجربه کرده است. در همین راستا و در نوامبر ۲۰۲۱، قرارداد صادرات سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز از ایران به آذربایجان در ازای گاز ترکمنستان امضا شد که در جولای ۲۰۲۲ حجم تبادل گاز به ۳ تا ۴ میلیارد متر مکعب در سال افزایش یافت. ایران همچنین توانایی واردات روزانه ۴۰ تا ۵۰ میلیون متر مکعب گاز از ترکمنستان را دارد که به امنیت انرژی این کشور کمک و روابط اقتصادی با همسایگان خود را تقویت می‌کند.

مذاکرات در مورد ترانزیت گاز ترکمنستان به ترکیه از طریق خاک ایران نیز ادامه دارد. ایران و ترکیه با یک خط لوله اصلی گاز با ظرفیت ۱۴ میلیارد متر مکعب در سال به یکدیگر متصل می‌شوند، اما ترکیه تنها ۹.۶ میلیارد متر مکعب در سال وارد می‌کند و ذخیره‌ای معادل ۴.۴ میلیارد متر مکعب در سال دارد. مذاکرات در مورد ترانزیت بالقوه گاز ترکمنستان از طریق ایران به ترکیه نشان دهنده علاقه فزاینده به ایجاد مسیرهای انرژی جدید است که می‌تواند افزایش تقاضای ترکیه برای منابع انرژی را برآورده کند.

ذر مجموع، توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل گاز بین ترکمنستان و ایران، همراه با فعال شدن قراردادهای سوآپ، اهمیت استراتژیک این پروژه‌ها را برای منطقه نشان می‌دهد. در بحبوحه تحریم‌های بین‌المللی و بی‌ثباتی ژئوپلیتیکی، این اقدامات با هدف تضمین امنیت انرژی و توسعه پایدار هر دو کشور انجام می‌شود. با توجه به اهمیت ژئوپلیتیکی منطقه، این پروژه‌ها می‌توانند نقش مهمی در تقویت روابط اقتصادی و سیاسی بین کشورها داشته باشند. آنها همچنین تنوع عرضه گاز طبیعی را تسهیل می‌کنند و وابستگی به مسیرهای سنتی و تامین کنندگان را کاهش می‌دهند، که برای تضمین ثبات بلندمدت در منطقه ضروری است.